भारतीय प्राणी सर्वेक्षण (ZSI) च्या शास्त्रज्ञांनी पश्चिम घाटातील झाडउंदराचे प्राचीन मूळ शोधण्यात यश

झेड.एस.आय. शास्त्रज्ञांना पश्चिम घाटातील झाडउंदराचे प्राचीन मूळ शोधण्यात यश
मलबार काटेरी झाडउंदराच्या पूर्वजांची उत्पत्ती इओसीन काळात (५६ ते ३३.९ दशलक्ष वर्षांपूर्वी)

      पुणे : पहिल्यांदाच, भारतीय प्राणी सर्वेक्षण (ZSI) च्या शास्त्रज्ञांनी पश्चिम घाटातील स्थानिक मलबार काटेरी झाडउंदराचे (प्लॅटाकॅन्थोमिस लॅसियुरस) डीएनए बारकोड तयार केले आहेत, यामुळे त्याची उच्च पातळीची वर्गीकरण स्थिती स्पष्ट होण्यास मदत होईल.
भारतीय प्राणी सर्वेक्षणाच्या प्रादेशिक केंद्रांमधील शास्त्रज्ञांच्या सहयोगी प्रयत्नांपैकी हे एक आहे. झेड. एस. आय, पश्चिम प्रादेशिक केंद्रातील डॉ . श्यामकांत तलमले, डॉ. के. पी. दिनेश, शबनम अन्सारी, झेड एस आय , पश्चिम घाट प्रादेशिक केंद्रातील डॉ. जाफर पालोट आणि दक्षिण प्रादेशिक केंद्रात कार्यरत डॉ. के. ए. सुब्रमण्यन यांनी इराणमधील लोरेस्तान विद्यापीठातून प्रकाशित होणाऱ्या आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसिद्ध पीअर-रिव्ह्यूड जर्नल, जर्नल ऑफ अ‍ॅनिमल डायव्हर्सिटीच्या नवीन अंकात संयुक्तपणे हा निष्कर्ष प्रकाशित केला आहे.

   मलबार काटेरी झाडउंदीराचे वैज्ञानिकदृष्ट्या प्लॅटाकॅन्थोमिस लॅसियुरस म्हणून ओळखले जाणारे वर्णन १८५९ मध्ये करण्यात आले होते, परंतु या प्रजातीचा उत्क्रांती इतिहास समजून घेण्यासाठी अनुवांशिक डेटा तयार करण्यासाठी जवळजवळ १६६ वर्षे लागली. आण्विक डेटिंगसाठी उत्क्रांतीवादी अभ्यासांवरून असे दिसून येते की सध्याच्या मलबार काटेरी झाडउंदराच्या पूर्वजांची उत्पत्ती इओसीन काळात (५६ ते ३३.९ दशलक्ष वर्षांपूर्वी) झाली होती, तर प्लॅटाकॅन्थोमिस हा कदाचित पश्चिम घाटात टिकून राहिलेला गोंडवानन अवशेष आहे. सारख्या दिसणाऱ्या चिनी पिग्मी डोर्माउस, ज्याला वैज्ञानिकदृष्ट्या टायफ्लोमिस म्हणून ओळखले जाते, ते चीन आणि व्हिएतनाममधील एकाकी ठिकाणी आढळते. चिनी पिग्मी डोर्माऊसचे पूर्वज मायोसीन काळात (२३ ते ५.३ दशलक्ष वर्षांपूर्वी) वेगळे झाले. सध्याचा प्लॅटाकॅन्थोमिस वंश हा पश्चिम घाटाच्या टेकड्यांमध्ये आश्रय घेणारा अवशेष असू शकतो ज्यांचे पूर्वज भूतकाळातील विविध भूगर्भीय घटनांमुळे नामशेष झाले असतील.

फायलोजेनेटिक अभ्यासामध्ये असे दिसून आले कि दोन्ही प्रजाती (प्लॅटाकॅन्थोमीस आणि टायफ्लोमीस) मोनोफायलेटिक नाहीत, जे त्यांच्यासाठी स्वतंत्र कौटुंबिक स्थानाचे समर्थन करते. दक्षिण पश्चिम घाटातील एका मोहिमेत, सर्वेक्षण पथकाला केरळमधील सूर्यमुडीजवळ लहान सस्तन प्राण्यांच्या सर्वेक्षणादरम्यान मलबार काटेरी झाडउंदीर आढळला. आण्विक अभ्यासानंतर, नमुना पुढील अभ्यासासाठी भारतीय प्राणी सर्वेक्षण (ZSI), पश्चिम प्रादेशिक केंद्र (WRC), पुणे येथील राष्ट्रीय प्राणी संग्रहालय (NZC) येथे जमा करण्यात आला आहे. भारतीय प्राणी सर्वेक्षण विभागाच्या संचालिका डॉ. धृती बॅनर्जी यांचे याबद्दल म्हणणे आहे कि

वेगवान हवामान बदलाच्या पार्श्वभूमीवर प्लॅटाकॅन्थोमिस सारख्या ऐतिहासिकदृष्ट्या वर्णन केलेल्या गूढ प्रजातींवर नवीन वैज्ञानिक संशोधन आवश्यक आहे. संवर्धन      धोरणांची माहिती देण्यासाठी आणि प्रजातींचे दीर्घकालीन अस्तित्व सुनिश्चित करण्यासाठी एकात्मिक दृष्टिकोन महत्त्वाचे आहेत.

 प्रमुख लेखक डॉ. श्यामकांत तलमले यांच्या मते, पश्चिम घाटातील मलबार काटेरी झाडउंदरांसाठी अधिवासाचा ऱ्हास हा मुख्य धोका आहे. ही प्रजाती ५० मीटर ते २२७०   मीटर उंचीवर आढळते आणि तिच्या विस्कळीत वितरणामुळे IUCN रेड लिस्टमध्ये असुरक्षित (Vulnerable ) म्हणून सूचीबद्ध आहे. वन्यजीव (संरक्षण) सुधारणा कायदा, २०२२ च्या अनुसूची II अंतर्गत देखील हे संरक्षित आहे, जे लक्ष्यित अधिवास संवर्धनाची गरज अधोरेखित
करते.

अभ्यासाचे सह-लेखक डॉ. के. ए. सुब्रमण्यन म्हणतात या अभ्यासातून दक्षिण पश्चिम घाटातील जीवजंतूंच्या प्राचीन वंशाचे अस्तित्व उघड होते, ज्यामुळे गोंडवाना खंडाच्या विघटनाच्या वेळी उष्णकटिबंधीय आश्रयस्थान म्हणून त्यांची भूमिका स्पष्ट होते.

मलबार काटेरी झाडउंदीर हा पश्चिम घाटातील एक दुर्मिळ स्थानिक प्राणी आहे, असे सहलेखक डॉ. जाफर पालोट ह्यांनी सांगितले. वर्षानुवर्षे फील्डवर्क करूनही, मी ते     फक्त काही वेळा पाहिले आहे. सूर्यमुडी, अरलम वन्यजीव अभयारण्यात एक ताजा नमुना पाहण्याची ही एक दुर्मिळ संधी होती. त्याच्या डीएनएचे उलगडा करणे विशेष होते, ज्यामुळे त्याचे प्राचीन मूळ उघड झाले आणि त्याच्या नाजूक अधिवासाचे संरक्षण करण्याची तातडीची गरज
अधोरेखित झाली.

डॉ. के. पी दिनेश यांनी यावर भर दिला कि मलबार स्पायनी ट्री माऊससारख्या अवशेष प्रजातींसाठी डीएनए बारकोडिंग आणि फायलोजेनेटिक्स सारखी आण्विक साधने
महत्त्वाची आहेत, जी उत्क्रांतीचा इतिहास उघड करतात आणि पश्चिम घाट सारख्या जैवविविधतेच्या हॉटस्पॉट्समध्ये अचूक वर्गीकरण आणि संवर्धनास मदत करतात